AİLE REİSİ ANNELER

DİE verilerine göre; ülkemizde hanelerin kabaca dörtte biri veya beştebirinde hane reisliği görevini anneler yapıyor!

Annelerin hane reisi görevi almalarının veya babaların yokluğunun en önemli nedenleri boşanmalar ve baba ölümleri. Boşanmalar dışında, hastalıklar, savaşlar, göçler vs de haneleri ve çocukları baba figüründen yoksun bırakmaktadır. Baba figürününyoksunluğu kavramından söz ediyoruz,çünkü çocuk gelişiminde önemli bir eksikliktir babanın yokluğu.

Babanın yokluğunun çocuğu nasıl ve ne yoğunlukta etkileyeceği çeşitlietkenlere bağlıdır:

- En başta yaşanan olayın ne olduğu ve nasıl yaşandığı önemlidir. Ailedebabanın (hangi nedenle olursa olsun) ölümü, her aile için bir yas demektir.Yasın da ailedeki her bireye farklı etkileri olur.Anne aynı yastığa baş
koyduğu eşini kaybetmiştir, annenin kendi sevgi nesnesi yok olmuştur. Eğereşiyle daha önce çatışmalı bir evliliği varsa kayıp duygusu suçlulukuyandırır, iyi bir evliliği varsa kayıp duygusunun yarattığı travma daha ağır olur. Çocuk da desteğini hissettiği erkek figüründen yoksun kalmıştır. Kişi yasını sağlıklı olarak çözemezse klinikte 'patolojik yas' dediğimiz durum ortaya çıkar. Patolojik yas yaşayan bireyin ruhsal durumu ve hatta kişilik yapısı da değişebileceğinden, klinik koşullarda psikiyatr yardımı gerektiren bir durum haline gelebilir.

Boşanma durumunda baba hala sağdır, ailenin tam içinde değildir ama gerektiğinde ulaşılabilecek bir noktadadır. Bu durumda patolojik bir yas yaşanması pek beklenmez, boşanma sonrasında çocuk için en büyük tehlike baba ile çocuk arasındaki ilişkinin tutarsız ve yetersiz olması, ayrıca anne baba arasındaki gerginliğin sürmesidir.
- Çocuğun babasından kaç yaşında yoksun kaldığı da önemlidir. Çocuk, kendi gelişim düzeyine bağlı olarak her yaşta tepki verebilir. Olayın yaşandığı andaki tepkileri çocuğun gelişim düzeyine göre değişebilir. Bebeklik çağında ve henüz anne bağımlısı olan bir çocuk için babanın aniden yok olmasınıtolere etmek ilk anda daha kolay olabilir, bu durumda çocuk doğrudan etkilenmeyebilir ama annenin ve ailenin genel huzursuzluğu, dolaylı olarakçocuğun bakımını aksatabilecektir.

Çocuk ortalama 8 yaşında kadar soyut kavramları düşünmekte zorlanır. Ölüm, boşanma gibi soyut kavramların tam karşılığını bilemez. Okul çağından ergenliğe dek geçen yaşlarda babanın aniden ortadan kaybolması "tam bir yoksunluk"olarak yaşanır. Üstelik, babanın yokluğunu çocuğa anlatma ve kabullendirme konusunda annenin en çok zorlandığı dönemler de bu yaşlardır. Bu yaşlarda babanın yokluğunu anlamaları daha kolaydır ama bu, kolay kabullenecekleri anlamına gelmez.

Çocuğun ilk andaki tepkisi ne olursa olsun, ilerleyen yaşlarda her çocukmutlaka etkilenir bu yoksunluktan. Çünkü kişilikgelişiminde annenin de babanın da (her iki cinsiyetteki çocuk için de)apayrı yerleri vardır. Kız çocuğun karşı cinsten ilişkiye girdiği ilk bireykendi babasıdır ve bu da yaşam boyu bütün erkek figürlerle gireceği ilişkitarzı için ilk modeldir. Erkek çocuk ise babayla kurduğu özdeşim yoluylakendi maskülen (erkeksi) kimliğini pekiştirir.

- Baba olmadığı zaman, geride kalan kişilerin varlığı ve çocuğu hangi noktada destekledikleri de önemlidir. Annenin de sağ olmaması veya sağlıksız olması çocukları önemli bir destekten yoksun bırakır ancak annenin sağ ve sağlıklı olması çocuklar için güvencedir. Annenin sağ ve sağlıklı olması yanında çocukları ile kurduğu ilişki tarzı da dikkate alınmalıdır. Anne kendi acısını atamamış ise, çocukları ile ilgilenmesini güçleştirecek sıkıntılar yaşıyor ise çocuklar ihmal edilebilirler ve çocuğun yaşadığı ihmal duygusu onu da depresyona sokabilir.

Aile bireyleri, daha önce babalara karşı yaşadıkları çeşitli duyguları birbirlerine yansıtabilirler. Babanın yokluğu nedeni ile anneler çocukları tarafından suçlanabilirler. Bazen de babanın varlığı nedeniyle önceden baskılanan olumsuz (veya olumlu) duygular daha kolay ortaya çıkabilir. Çocuğun bakımında artık anne daha ağırlıklıdır; hem babanın yokluğunu aratmamaya çalışacak hem de çocukları tek başına büyütmeye, disipline sokmaya çabalayacaktır.
- Baba ile sağken veya beraberken kurulan ilişkinin düzeyi ve yoğunluğu,daha sonra babanın yokluğunu kolay kabullenebilmenin en önemligöstergesidir. Baba ile duygusal bağı, sevgisi güçlü olan bir çocuk için bukayıp daha acı olacaktır, babası ile çatışmalı bir ilişkisi olan çocuk dabazen önceden yaşadıkları nedeniyle aşırı suçluluk duyabilecektir.

- Baba olmadığı zaman ailede yaşanan ekonomik, sosyal değişimler ve ailenin destek sistemleri ailenin uyumunu kolaylaştıran en önemli etkendir, yani babanın olmamasının nasıl telafi edildiği de çok değerlidir. Kesin olan bir şey var ki, babanın olmaması bütün aileyi etkileyecektir. Bütün aileyi ekonomik bir değişim bekleyebilir. Aile ekonomik güçlüğe düşebilir,anne ve diğer aile bireylerinin çalışmaları gerekebilir. Ailenin sosyal konumunda farklılıklar ortaya çıkabilir, alenin evi, çocukların okulu vs, dolayısı ilegündelik rutin ilişkiler değişebilir. Bu da yeni ortamlara uyum çabasını getirir. Değişimlere ailenin ve çocukların uyum sağlamalarını kolaylaştıracak en önemli etken, çocuklara ve aileye dışardan gelen destek sistemleridir.

- Babanın olmaması tüm aile ve çocuk için ciddi bir kayıptır amaunutulmaması gereken bir şey var ki, babanın ailedeki varlığının çocuk içinörseleyici olduğu durumlar da vardır. Örn; karı koca tartışmalarının yoğunolduğu evlilikler, çocuğun baba tarafından şiddete maruz kalabildiğidurumlar vs. Çocuğun zarar görebildiği böylesi durumlarda babanın yokluğu,kısa vadede ve geçici olarak tüm aile için olumlu değişimleri degetirebilir.

Çocuğun babanın ölüm veya boşanma nedeni ile kaybedildiği durumlarda, babanın yokluğunu daha kolay anlamasını kolaylaştırmak için bazı önlemler alınabilir.

- Öncelikle, yaşananlar konusunda çocuklar bilgisiz bırakılmamalı ve asla yalan söylenmemelidir. Her çocuğun olan bitenler konusunda bilgi alma hakkı vardır ve yaşına uygun olarak bu yaşananlar anlatılabilir.
- Babanın ölümünü çocuğa anlatmak zordur ama annenin ve çocuğun güvenebileceği bir yakının (ya da bir uzmanın) desteği ile uygun zamandakonuşulmalıdır. Boşanma konusunda çocukla anne baba beraber konuşmalı,boşanmanın anne babalığı bitirmediği, sadece artık karı koca olarak aynı hanealtında bulunmayacakları ancak bu durumun çocuğun gündelik yaşamını asladeğiştirmeyeceği özellikle anlatılmalıdır.

- Çocuk, babanın yoksunluğu nedeniyle geçici bir süre yas, kayıp duygusu yaşayacaktır, anlayışla karşılanmalıdır.

- Boşanma sonrasında anne ve baba birlikte, babanın ölümü sonrasında iseanne ve varsa yakın çevresindekiler; çocuğun bakımının aksamamasıiçin gerekli önlemleri almalı ve bu desteği de çocuğa hissettirmelidirler.

- Bazen ölümler veya boşanmalar sonrasında annelerin ve babaların çocuklarına karşı tutumları değişebilmektedir.  Çocuğun aşırı şımartıldığı,anne babanın kendi gerginliklerini çocuğa yaşattıkları, annenin baba olmaması nedeniyle çocuğa abartılı (ve hatta boğucu) bir ilgi gösterebildiği, bazen çocuğu kendi acısına sırdaş yaptığı durumlar klinik pratiğimizde oldukça sıktır. Çocuğa karşı tutumların,ona zarar verici yönde değişmesi, yeni problemler yaratmaktan başka işe yaramaz.

- Ailenin sosyal destek sistemlerinin zayıf kaldığı, babanın yoksunluğunun daha büyük sıkıntılara neden olduğu durumlarda psikiyatrik yardım almaktankaçınılmamalıdır. Çünkü erken müdahale ile daha kolay çözülebileceksorunların giderek büyüyüp birer klinik olgu haline gelişi kliniklerde çoksık görülen bir durumdur.

Uzm.Dr. Ahmet ÇEVİKASLAN
Çocuk Psikiyatrisi